“imināpi kho etaṃ, gāmaṇi, pariyāyena veditabbaṃ — ‘yaṃ kiñci dukkhaṃ uppajjamānaṃ uppajjati, sabbaṃ taṃ chandamūlakaṃ chandanidānaṃ. chando hi mūlaṃ dukkhassā’”ti."촌장이여, 이러한 방법으로 그대는 '일어나지는 괴로움은 무엇이든지 모두 찬다를 뿌리로 하고 찬다를 원인으로 일어난다. 참으로 찬다는 괴로움의 뿌리이다."
이 공부의 연장선상에서 뿌리[mūla]를 말하는 경전의 용례를 함께 살펴보았습니다. 이때, 고(苦)[dukkha]의 뿌리로는 jālinī[갈망]-upadhi[재생의 근거 - 몸과 생명에 대한 집착]-chanda-nandi의 네 가지가 제시되고, 고통[agha]의 뿌리로 갈애가 제시됩니다. 또한, 무지(無知)[aññāṇa]를 뿌리로 갈망[pajappita]이 있다고 하여 무지(無知)→갈망(渴望)→고(苦)의 연결관계를 보여주는데, 무명(無明)→애(愛)→고(苦)의 십이연기적 조건관계에 부합하는 것을 알 수 있습니다.
mūla[뿌리]의 중요 용례
결과 |
mūla |
|
뿌리인 것 |
예문 |
|
dukkha |
jālinī |
buddho ahu maṅgalo vītarāgo, usabhacchidā jāliniṃ dukkhamūlaṃ. ㅡ isigilisuttaṃ (MN 116)
• jālinī: lust; desire; craving. (f.) |
upadhi |
passi jahi upadhidukkhamūlaṃ, aparājito mārabalaṃ ajesi. ㅡ isigilisuttaṃ (MN 116)
• upadhi: substratum of re-birth; attachment. (m.)
‘upadhi dukkhassa mūlan’’ti ㅡ laṭukikopamasuttaṃ (MN 66.1), sunakkhattasuttaṃ (MN 105.1) |
|
chanda |
‘yaṃ kiñci dukkhaṃ uppajjamānaṃ uppajjati, sabbaṃ taṃ chandamūlakaṃ chandanidānaṃ. chando hi mūlaṃ dukkhassā’”ti ㅡ bhadrakasuttaṃ (SN 42.11) |
|
nandi |
‘nandī dukkhassa mūlan’ti — iti viditvā ‘bhavā jāti bhūtassa jarāmaraṇan’ti. tasmātiha, bhikkhave, ‘tathāgato sabbaso taṇhānaṃ khayā virāgā nirodhā cāgā paṭinissaggā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho’ti vadāmī”ti. ㅡ mūlapariyāyasuttaṃ (MN 1.1) |
agha |
taṇhā |
“aghañca, bhikkhave, desessāmi aghamūlañca. taṃ suṇātha. katamañca bhikkhave aghaṃ? rūpaṃ, bhikkhave, aghaṃ, vedanā aghaṃ, saññā aghaṃ, saṅkhārā aghaṃ, viññāṇaṃ aghaṃ. idaṃ vuccati, bhikkhave, aghaṃ. katamañca, bhikkhave, aghamūlaṃ? yāyaṃ taṇhā ponobhavikā nandīrāgasahagatā tatratatrābhinandinī; seyyathidaṃ — kāmataṇhā, bhavataṇhā, vibhavataṇhā. idaṃ vuccati, bhikkhave, aghamūlan””ti. ㅡ aghamūlasuttaṃ (SN 22.31) ㅡ 오온(五蘊) = agha, 애(愛) = aghamūla
• agha: 1. the sky; 2. grief; pain; 3. sin; misfortune. (nt.) |
pajappita |
aññāṇa |
aññāṇamūlappabhavā pajappitā ㅡ kaṭṭhahārasuttaṃ (SN 7.18)
• aññāṇa: ignorance. (nt.), pabhava: origin, source; (adj.) (in cpds.) having as the origin. (m.) pajappita [pp. of pajappeti] desired, longed for |